Mức thấp hơn của estrogen được coi là một yếu tố gây trầm cảm, giảm khả năng học tập và trí nhớ, gây ra các biến đổi tâm sinh lý ở phụ nữ trong độ tuổi mãn kinh (Ảnh minh họa)

Đôi điều về trầm cảm tuổi mãn kinh

Trầm cảm là một bệnh liên quan đến tâm sinh lý, khí sắc, hành vi, tình cảm, tư duy. Nó ảnh hưởng đến mọi vấn đề sinh hoạt cũng như ảnh hưởng đến suy nghĩ của bệnh nhân về mình, và cách nhìn nhận mọi vật xung quanh. Rối loạn trầm cảm là một hội chứng rất hay gặp ở người phụ nữ nhất là phụ nữ lớn tuổi. Nó hiện diện trên 20% phụ nữ, và tỷ lệ này càng tăng trong giai đoạn tiền mãn kinh, mãn kinh. Nhiều nghiên cứu cho thấy, trầm cảm có liên quan mật thiết với tình trạng thay đổi hormon estrogen của người phụ nữ, và nó sẽ dễ dàng xuất hiện ở những phụ nữ có xung đột về tâm lý.

Tại Việt Nam hiện tại chưa có nhiều mối quan tâm tới khả năng trầm cảm ở phụ nữ quanh mãn kinh. Tuy nhiên, một nghiên cứu của BS CKII. Nguyễn Thị Mỹ Hạnh tiến hành khảo sát 144 phụ nữ quanh tuổi mãn kinh thấy trầm cảm xuất hiện đến 37,9%.

Một trong những vai trò chủ chốt của Estrogen là điều hòa các chất dẫn truyền thần kinh. Sự dao động và ngừng tiết estrogen làm thay đổi chức năng của cơ chế nội tiết thần kinh dẫn đến hàng loạt các triệu chứng về mặt tâm lý cũng như các triệu chứng về thể chất ở phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh bao gồm: trầm cảm. lo âu, thay đổi tâm trạng, cảm xúc thất thường; rối loạn giấc ngủ, vận mạch, nhức và đau…

Sự dao động và ngừng tiết estrogen dẫn đến hàng loạt các triệu chứng về mặt tâm lý cũng như các triệu chứng về thể chất ở phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh (Ảnh minh họa)

Liệu pháp thay thế hormon estrogen được dùng để bù đắp lượng estrogen thiếu hụt và nó thực sự có hiệu quả trong việc điều hòa các triệu chứng khó chịu tuổi mãn kinh. Một nghiên cứu tại Mỹ thấy rằng 80% phụ nữ mãn kinh có những thay đổi tích cực trong tinh thần sau khi sử dụng estrogen đường uống. Tuy nhiên, lợi ích của liệu pháp thay thế estrogen ở phụ nữ mãn kinh thường bị lu mờ bởi các tác dụng phụ nghiêm trọng của việc bổ sung estrogen. Đặc biệt, sử dụng lâu dài estrogen ở phụ nữ có thể làm tăng nguy cơ ung thư vú và ung thư nội mạc tử cung.

Cây Vitex (cây Trinh nữ) là một lựa chọn điều trị hiệu quả đối với các triệu chứng tiền kinh nguyệt và mãn kinh, đặc biệt là giảm các triệu chứng tâm lý thông qua cơ chế điều hòa độc đáo tác động qua lại của estrogen với chức năng nội tiết thần kinh. Các thành phần của Vitex ảnh hưởng trực tiếp lên tuyến yên và tạo sự cân bằng trong nội tiết tố nữ. Các hoạt chất này có thể được sử dụng như là một sự thay thế cho estrogen ở phụ nữ có chống chỉ định sử dụng hormone sinh dục nữ. Cây Vitex cũng có thể được sử dụng trong một thời gian dài mà không có phản ứng phụ nào.

Giải pháp điều trị trầm cảm của cây trinh nữ Châu Âu (cây Vitex)

Cây Trinh nữ (Vitex agnus castus) mọc nhiều ở vùng Địa Trung Hải và Tây Á. Ngày nay Vitex được trồng nhiều ở vùng cận nhiệt đới trên thế giới và du nhập đến nhiều khu vực. Các nghiên cứu tại Đức và nhiều nước khác trong suốt hơn 50 năm qua đã nhấn mạnh lợi ích của cây Vitex trong điều trị các bệnh liên quan tới hormon nữ như hội chứng tiền kinh nguyệt, tiền mãn kinh và mãn kinh. Phần lớn các nghiên cứu sử dụng dịch chiết quả Vitex.

Cây trinh nữ châu Âu (Vitex agnus castus) 

Tác dụng điều hòa hormon có được là do sự kết hợp và hiệp đồng tác dụng của các thành phần chính của Vitex là: flavonoid, tinh dầu, diterpen iridoid glycosid.

• Chất Diterpene trong quả quả Vitex có tác dụng kích thích thụ thể D2, làm tăng hoạt động của hệ Dopaminergic, gây ức chế sự sản xuất và tiết quá mức Prolactin. Từ đó có thể làm tăng lượng Progesterone và estrogen của cơ thể. Đồng thời hoạt động của hệ Dopaminergic được tăng cường giúp kiểm soát thân nhiệt và cảm xúc. Do đó dịch chiết Vitex có tác dụng làm giảm các cơn bốc hỏa và các phản ứng về mặt tâm lý do tình trạng biến đổi estrogen gây ra.
• Thành phần Flavonoid trong quả Vitex có tác dụng điều hòa, làm tăng hoạt động của hệ Opioid.  Hệ opioid đóng vai trò thiết yếu trong điều hòa tâm trạng, sự ngon miệng và hoạt động của trục dưới đồi – tuyến yên (HPA). Hoạt động của opioid nội sinh và lượng endorphin thường giảm quanh thời kỳ mãn kinh, vì vậy bằng việc tăng endorphin thông qua kích thích opioid của Vitex giúp cải thiện tâm trạng và bình ổn cảm xúc, giảm đau đầu và cả cơn bốc hỏa.

Quả Vitex còn làm tăng tiết Melatonin, giúp cải thiện hiệu quả các triệu chứng về tâm trạng, giấc ngủ và vận mạch của thời kỳ tiền mãn kinh.

Bạn có thể tham khảo thêm bài viết: Tác dụng của quả Vitex (trinh nữ châu Âu)

Hiện nay người ta vẫn chưa biết rõ liệu các tác dụng đó là kết quả gián tiếp của Vitex trong việc điều hòa lượng Progesterone – estrogen hay là còn có cơ chế tác động trực tiếp khác. Tuy nhiên, dùng Vitex cho thấy sự cải thiện mạnh mẽ về tâm lý: thay đổi tâm trạng, trầm cảm, dễ cáu giận, lo âu, giận dữ, khóc vô cớ và mất ngủ…

Mức liều lý tưởng để cải thiện điểm số cho tất cả các triệu chứng tiền mãn kinh, mãn kinh là: 20mg/ngày (tính theo thành phần hóa học chính) dịch chiết quả Vitex, tương đương với lượng cao khô là 200mg hay dùng quả Vitex ở liều 30mg/ngày.

Từ các nghiên cứu lâm sàng hiện tại, các nghiên cứu sau khi lưu hành, các cuộc điều tra người ta không thấy có lo ngại nào về độ an toàn liên quan tới quả Vitex. Hiện nay xu hướng sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên đang phát triển. Trong đó cây Vitex với nhiều công dụng không thể bỏ qua càng trở lên phổ biến trên toàn thế giới.

Hregulater tự hào là sản phẩm kết hợp dịch chiết quả Vitex với Isoflavone đậu nành ở tỷ lệ phù hợp, giúp phụ nữ tuổi mãn kinh cải thiện tình trạng trầm cảm cũng như các biểu hiện của hội chứng tiền mãn kinh, mãn kinh hiệu quả, an toàn.

Một nghiên cứu của PGS.TS.BS Đặng Thị Minh Nguyệt – PK Sản bệnh lý BV Phụ sản TƯ, giảng viên Đại học Y Hà Nội thực hiện trên 77 bệnh nhân năm 2011 cho thấy: sử dụng mỗi ngày 01 viên Hregulater trong 3 tháng có thể cải thiện rõ các triệu chứng về tâm lý thần kinh ở tuổi Tiền mãn kinh, mãn kinh:

Suy giảm nội tiết tố ở tuổi mãn kinh là điều tất yếu không thể tránh khỏi. Nhưng cách đối diện với sự suy giảm này thế nào là việc bạn có thể lựa chọn. Một số người trải qua giai đoạn này nhẹ nhàng, một số khác triệu chứng lại vô cùng dữ dội. Luôn đồng hành cùng Hregulater để cuộc sống nhẹ nhàng, hạnh phúc hơn bạn nhé!

Đọc thêm: Trầm cảm muốn chết và trầm cảm lo âu – Phải làm gì?

Giới thiệu về cây Chasteberry

Chasteberry còn được gọi là Vitex agnus-castus, chaste, vitex hay monk’s pepper, chaste-tree berry, dâu chế dục… có nguồn gốc bắt nguồn ở Địa Trung Hải và Trung Á. Ý nghĩa của tên Chasteberry là sự trong sạch. Chasteberry là loại cây thân gỗ nhỏ, phát triển với chiều cao từ 1-5 mét. Lá mọc đối, thường có 5 lá chét không đều, lá chét ở giữa to nhất. Hoa của cây Chasteberry có màu tím nhạt, mọc thành cụm hình chùy, hoa thường ở ngọn cành ít khi ở nách lá, dài 10-20 cm, phân nhánh đối nhau. Cây đòi hỏi đầy đủ ánh nắng mặt trời hoặc bóng râm một phần cùng với đất thoát nước tốt được tìm thấy nhiều trên bờ biển phía nam của Long Island và Nantucket trên bờ biển Đông của Bắc Mỹ và ở phía tây nam nước Anh.

Các nghiên cứu chasteberry cho thấy nó có thể là một lựa chọn điều trị hiệu quả cho các mức độ prolactin cao và hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS). Nó cũng được sử dụng trong các nghiên cứu liên quan đến thiếu hụt thể vàng / thiếu giai đoạn hoàng thể, đau vú theo chu kỳ, rối loạn chức năng tình dục ở nữ, khả năng sinh sản, chu kỳ kinh nguyệt không đều, mãn kinh và rối loạn dysphoric tiền kinh nguyệt (PMDD). Các thử nghiệm lâm sàng đã cho thấy rằng điều trị với chasteberry đã được dung nạp tốt với ít tác dụng phụ.

Việc sử dụng quả Chasteberry của nhà máy này được liệt kê theo Hippocrates trong thế kỷ trước công nguyên thứ 4, và đã được sử dụng từ thời điểm đó bởi hàng triệu người được sử dụng chủ yếu để điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt, mặc dù nó cũng được cho là làm giảm ham muốn tình dục ở cả nam giới và phụ nữ.

Quả Chaste có sẵn trong chiết xuất bột, chiết xuất tiêu chuẩn hóa và cồn thuốc. Các chiết xuất từ quả Chaste được sử dụng trong việc kinh nguyệt không đều, PMS, và đau ngực. Hãy tìm berry Chaste (Vitex) trong công thức dành cho phụ nữ.

Tác dụng của Chasteberry đối với PMS

Nhiều vấn đề kinh nguyệt có thể được truy nguồn từ thiếu sản xuất progesterone trong nửa sau của chu kỳ kinh nguyệt, cũng được gọi là giai đoạn hoàng thể. progesterone không đủ trong giai đoạn này của chu kỳ kinh nguyệt kết quả trong sự thống trị estrogen, dẫn đến rút ngắn một phần của chu kỳ, thường được gọi khiếm khuyết giai đoạn như thể vàng. Một giai đoạn hoàng thể ngắn lại với quá nhiều estrogen và progesterone không đủ gây ra tất cả các vấn đề cho phụ nữ. Một hormon tuyến yên – prolactin, cũng có thể tăng trong thời gian này, dẫn đến đau ngực và đau đớn, một triệu chứng cổ điển của PMS.

Chasteberry không hành động như một phytoestrogen (estrogen thực vật), một thuật ngữ thường được kết hợp với việc cân bằng các hệ thống sinh sản nữ. Thay vì hoạt động thông qua một con đường hóa học quan trọng, trục hạ đồi-tuyến yên, để cân bằng kích thích tố nữ thì Chasteberry làm tăng sản xuất hormone luteinizing đồng thời ngăn chặn việc phát hành các kích thích nang hormone, dẫn đến sự gia tăng gián tiếp trong progesterone và bình thường hóa nồng độ prolactin. Sự kết hợp của các hành động được sản xuất bởi Chasteberry dường như để khôi phục lại sự cân bằng estrogen / progesterone.

Trong quả Chaste chứa tinh dầu, flavonoid và glycosides. Hai trong số các glycosid iridoid, agnuside và aucubin, đã được sử dụng để đo lường hiệu lực, và thậm chí còn được sử dụng cho các dấu hiệu tiêu chuẩn hóa. Vùng dưới đồi và tuyến yên tuyến chịu trách nhiệm gây ra các chu kỳ hormon nữ. Bằng cách tăng mức độ hormone luteinizing và nhẹ ức chế việc phát hành các kích thích nang hormone, Chasteberry có thể thay đổi tỷ lệ estrogen để progesterone hơi nghiêng về phía của progesterone.

Nghiên cứu lâm sàng sử dụng chiết xuất Chasteberry làm giảm đau đầu, căng ngực, đầy hơi, mệt mỏi, cảm giác thèm ăn đồ ngọt, và cũng có cảm giác lo lắng, cáu gắt, trầm cảm và thay đổi tâm trạng, chỉ sau một tháng các triệu chứng được cải thiện đáng kể. Kết quả nghiên cứu sau khi sử dụng dịch chiết Chasteberry cho thấy 31% bệnh nhân hết hoàn toàn các triệu chứng, và 55% báo cáo cải thiện đáng kể. “Các bác sĩ và bệnh nhân đều hài lòng với điều trị tại hơn 90% các trường hợp, ví dụ, các triệu chứng hoặc biến mất hoàn toàn hoặc đã được cải thiện đáng kể. ”

Phụ nữ bị PMS có thể muốn sử dụng Chasteberry hoặc sử dụng Chasteberry trong công thức thảo dược toàn diện.

Các tác dụng khác của Chasteberry đối với phụ nữ

• Mức độ thấp của progesterone được cho là góp phần đáng kể vào việc giảm các triệu chứng mãn kinh. Khả năng của Chasteberry để tăng sự tiết hormone luteinizing đó làm tăng mức độ progesterone là chế độ có khả năng hành động. Bác sĩ ở châu Âu thường khuyên Vitex để điều trị các cơn nóng bừng.
• Chasteberry được sử dụng như là một cách để ngăn chặn u xơ tử cung lặp lại
• Chasteberry thường được sử dụng để giúp vô sinh do một khuyết tật giai đoạn hoàng thể (rút ngắn phần sau rụng trứng của chu kỳ kinh nguyệt): phụ nữ dùng Chasteberrycho ba tháng xuất hiện để có thành công hơn trong thụ thai.
• Chasteberry thảo dược có thể giúp cơ thể thiết lập một sự cân bằng thích hợp giữa estrogen và progesterone bằng cách khuyến khích việc sản xuất progesterone. Nếu uống thường xuyên trong vài tháng, nó giúp khôi phục lại sự cân bằng hormone và làm giảm bớt các triệu chứng PMS.
• Trong một nghiên cứu của 100 bà mẹ cho con bú, Chasteberry khi được sử dụng có tác dụng cải thiện đáng kể dòng chảy sữa và sữa phát hành khi so sánh với giả dược.
• Ở liều thấp (120mg mỗi ngày) của chasteberry, sản xuất prolactin được kích thích, trong khi ở liều cao (240-480mg mỗi ngày) sản xuất prolactin được giảm.
• Lương dược đã sử dụng Chasteberry với nhiều thành công trong việc điều trị mụn tuổi teen khi đi kèm với những thay đổi trong thói quen ăn uống.

Sử dụng Chasteberry như thế nào?

Quả Chasteberry đã chín được làm khô là nguyên liệu chuẩn bị cho quá trình chiết xuất pha dầu hay pha nước để sản xuất các viên nang hay viên nhộng.

Chasteberry đã được sử dụng trong hàng ngàn năm, hầu hết là bởi những người phụ nữ muốn làm dịu những vấn đề khó chịu trong thời kì kinh nguyệt và kích thích việc tiết sữa. Chasteberry ngày này vẫn được dùng cho các vấn đề về kinh nguyệt, như các triệu chứng tiền kinh nguyệt, cũng như các triệu chứng tiền mãn kinh, một vài dạng vô sinh, trị mụn. Các kết quả nghiên cứu lâm sàng được công bố bởi Roemheld-Hamm vào năm 2005  ghi nhận rằng 20mg chasteberry mỗi ngày làm giảm đáng kể sự xuất hiện các bất thường về kinh nguyệt như là đau bụng kinh, vô kinh và kinh nguyệt không đều đối với hầu hết phụ nữ trong nhóm nghiên cứu. Việc tái lập chu kỳ kinh nguyệt bình thường ở những phụ nữ này cho thấy chasteberry có thể làm cân bằng chu trình nội tiết không thể thiếu đối với kinh nguyệt.

Mặc dù Chasteberry được kết luận sử dụng an toàn tuy nhiên phụ nữ mang thai hay sinh con cần kiểm soát thuốc uống hay những người đang ở trạng thái nhạy cảm với hormone nên tránh sử dụng Chasteberry.

PM Hregulator với thành phần từ cao quả khô Chasteberry và hạt đậu nành giúp làm giảm tần suất và mức độ của các cơn bốc hỏa và toát mồ hôi ở thời kỳ tiền mãn kinh, mãn kinh; giảm các biểu hiện khó chịu về mặt tâm lý thường gặp trong thời kỳ tiền kinh nguyệt, mãn kinh (do thay đổi hoc môn) như thay đỏi tâm trạng, dễ cáu giận, đau đầu. Giảm đau tức ngực ngoài ra còn hỗ trợ điều trị loãng xương.

Hiện nay Chasteberry trong các dược phẩm chủ yếu được sử dụng ngày hôm nay để làm giảm bớt các triệu chứng của hội chứng tiền kinh nguyệt. Chasteberry vượt trội so với giả dược trong nhiều thử nghiệm, và đã được chứng minh là có tác dụng làm giảm các cơn nóng bừng, đầy hơi, khó chịu, rối loạn giấc ngủ, suy nhược, rối loạn tâm trạng khác nhau và thậm chí còn bị chuột rút liên quan với hội chứng tiền kinh nguyệt.

Giới thiệu về cây trinh nữ tại Việt Nam

Tên gọi: Cậy trinh nữ, cây thẹn, cây xấu hổ, cây mắc cỡ, …

Tên khoa học: Mimosa pudica L. – thuộc họ Ðậu – Fabaceae

Tại Việt Nam cây thường mọc dại và rất phổ biến, xấu hổ phân bố rải rác khắp nơi, từ đồng bằng đến vùng núi có độ cao dưới 1000m. Cây xấu hổ ưa sáng, mọc trên đất ẩm ở bãi sông, ven đường, nương rẫy, ruộng bỏ hoang. Nguồn gốc của tên gọi bắt nguồn từ việc lá khi đụng phải sẽ cụp rủ xuống. Cây trinh nữ có vị ngọt, hơi se, tính hơi hàn, có tác dụng trấn tĩnh, an thần, chống viêm, làm dịu đau, hạ áp, tiêu tích, lợi tiểu.

Mô tả về cây: Cây thân thảo nhỏ, phân nhiều nhánh, mọc thành bụi, loà xoà trên mặt đất, cao độ 50cm, thân có nhiều gai hình móc. Lá kép lông chim chẵn, hai lần, cuống phụ xếp như hình chân vịt, khi dụng chạm nhẹ thì lá cụp xẹp lại, hoặc buổi tối cũng cụp lại. Lá chét nhỏ gồm 12-14 đôi. Hoa nhỏ, màu tím nhạt, tụ lại thành hình đầu. Quả giáp nhỏ, dài độ 2cm, rộng 2-3mm, tụ lại thành hình ngôi sao, có lông cứng-hạt nhỏ, dẹt dài độ 2mm, rộng 1-1,5mm

Thành phần hóa học: cây chứa alcaloid là minosin và crocetin còn có flavonosid, các loại alcol, acid amin, acid hữu cơ. Hạt chứa chất nhầy, lá chiết ra một chất tương tự adrenalin. Trong lá và quả đều có selen

Tác dụng dược lý của cây trinh nữ

Hoạt tính chống nọc rắn độc: Khả năng trung hòa nọc rắn độc của mimosa được nghiên cứu khá sâu rộng tại Ấn Độ. Nghiên cứu tại ĐH Tezpur (Ấn Độ) năm 2001 ghi nhận các dịch chiết từ rễ khô mimosa pudica có khả năng ức chế các độc tính tác hại của nọc rắn hổ mang Naja kaouthia. Sự ức chế bao gồm các độc hại gây ra cho bắp thịt, cho các enzy mes. Dịch chiết bằng nước có tác dụng mạnh hơn dịch chiết bằng alcohol (Journal of Ethnopharmacology Số 75-2001). Nghiên cứu bổ túc tại ĐH Mysore, Manasa gangotry (Ấn Độ) chứng minh được dịch chiết từ rễ cây mắc cỡ ức chế được sự hoạt động của các men hyaluronidase và protease có trong nọc các rắn độc loại Naja naja, Vipera russelii và Echis carinatus (Fitoterapia Số 75-2004).

Hoạt tính chống co giật: Nghiên cứu tại Departement des Sciences Biologiques, Faculté des Sciences, Université de Ngaoundere (Cameroon) ghi nhận dịch chiết từ lá cây mắc cỡ khi chích qua màng phúc toan (IP) của chuột ở liều 1000 đến 4000 mg/ kg trọng lượng cơ thể bảo vệ được chuột chống lại sự co giật gây ra bởi pentylentetrazol và strychnin tuy nhiên dịch này lại không có ảnh hưởng đến co giật gây ra bởi picrotoxin, và có thêm tác dụng đối kháng với các phản ứng về tâm thần gây ra bởi N-methyl-D-as partate (Fitoterapia Số 75-2004).

Hoạt tính chống trầm cảm (antidepressant) Nghiên cứu tại ĐH Veracruỳ (Mexico) ghi nhận nước chiết từ lá khô Mimosa pudica có tác dụng chống trầm cảm khi thử trên chuột. Thử nghiệm cũng dùng clomipramine, desipramine để so sánh và đối chứng với placebo (nước muối 0,9 %). Liều sử dụng cũng được thay đổi (dùng 4 lượng khác nhau từ 2mg, 4mg, 6mg đến 8 mg/kg). Chuột được thử bằng test buộc phải bơi.

Hoạt tính chống âu lo được so sánh với diazepam, thử bằng test cho chuột chạy qua các đường đi phức tạp (maze). Kết quả ghi được: clomipramine (1,3 mg/kg, chích IP), desipramine (2.14mg/kg IP) và Mắc cở (6,0mg/kg và 8,0 mg/kg IP) làm giảm phản ứng bất động trong test bắt chuột phải bơi. M. pudica không tác dụng trên test về maze. Các nhà nghiên cứu cho rằng hoạt tính của Mắc cỡ có cơ chế tương tự như nhóm trị trầm cảm loại tricyclic (Phytomedicine Số 6-1999).

Tác dụng trên chu kỳ rụng trứng: Nghiên cứu tại ĐH Annamalai, Tamilnadu (Ấn Độ): Bột rễ mimosa pudica (150 mg/ kg trọng lượng cơ thể) khi cho uống qua đường bao tử, làm thay đổi chu kỳ oestrous nơi chuột cái Rattus norvegicus. Các tế bào loại có hạch (nucleated và cornified) đều không xuất hiện. Chất nhày chỉ có các leukocytes.. đồng thời số lượng trứng bình thường cũng giảm đi rất nhiều, trong khi đó số lượng trứng bị suy thoái lại gia tăng. (Phytotherapia Research Số 16-2002). Hoạt tính làm hạ đường trong máu: Dịch chiết từ lá mắc cỡ bằng ethanol, cho chuột uống, liều 250 mg/ kg cho thấy có tác dụng làm hạ đường trong máu khá rõ rệt (Fitoterapia Số 73-2002).

Các bài thuốc hay từ cây trinh nữ

Với rễ cây trinh nữ

Chữa đau lưng, đau nhức xương khớp, chân tay tê bại: rễ trinh nữ đã thái mỏng, tẩm rượu, sao cho thơm. Lấy 20  – 30g sắc với 400ml nước còn 100ml, uống làm 2 lần trong ngày. Hoặc rễ cây trinh nữ xắt thành miếng mỏng phơi khô; hàng ngày lấy 120g đem rang rồi tẩm rượu cao độ (40 – 45o) và lại rang khô. Sau cho 3 bát nước sắc còn 1 bát chừng 200 – 250ml chia 3 lần uống trong ngày. Uống liền 4 – 5 ngày sẽ cho kết quả.

Chữa khí hư: rễ xấu hổ tươi giã, ép nước rồi uống ngày 3 lần. Mỗi lần 2 thìa canh trong một tuần.

Viêm khí quản mạn tính: Rễ cây xấu hổ 100 g sắc với 600 ml nước lấy 100 ml, chia 2 lần uống trong ngày; mỗi liệu trình 10 ngày. Các quan sát lâm sàng thấy, 70% bệnh nhân khỏi bệnh hoặc có chuyển biến tốt sau 1 liệu trình. Tỷ lệ này là 80% sau 2-3 liệu trình.

Chữa viêm dạ dày mạn tính, mắt hoa, đau đầu, mất ngủ: Rễ cây xấu hổ 10-15 g, sắc với nước uống.

Với lá, cành cây trinh nữ

Chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ, trằn trọc: cành lá xấu hổ 15g, rửa sạch, cắt ngắn sao vàng, sắc uống. Dùng riêng hoặc phối hợp với cây nụ áo hoa tím 15g, chua me đất hoa vàng 30g, lạc tiên, mạch môn, thảo quyết minh, mỗi thứ 10g. Sắc uống.

Chữa tăng huyết áp: cành lá xấu hổ, trắc bách diệp, hoa đại, câu đằng, đỗ trọng, lá vông nem, hạt thảo quyết minh (sao), thân lá bạch hạc, mỗi vị 8g, hà thủ ô đỏ, tang  ký sinh mỗi vị 6g, địa long 4g. Sắc uống trong ngày. Có thể tán bột  rây mịn, luyện với hồ làm viên, uống mỗi ngày 20 – 30g.

Chữa đầy bụng chậm tiêu: Lá và cành xấu hổ 16g, thần khúc 12g, bạch thược 16g, mạch nha 16g. Sắc làm 2 lần, mỗi lần lấy một bát nước thuốc uống sau bữa ăn trưa và tối. Dùng 3 – 5 ngày.

Chữa bệnh Zona: Lá cây xấu hổ giã nát, đắp vào chỗ bị bệnh ngày 1 lần, cần làm 3 – 5 ngày liền.

Giới thiệu về cây trinh nữ Châu Âu

Tên gọi:  cây Vitex, Chasteberry hay cây Trinh nữ

Tên khoa học: Vitex agnus-castus – họ Lamiaceae – Bạc hà

Cây Trinh nữ Châu Âu có nguồn gốc từ  Địa trung hải và Trung á. Cây Vitex agnus-castus được trồng rộng rãi ở các vùng ôn đới và cận nhiệt đới ấm. Cây được trồng bằng hạt giống vào mùa xuân. Quả chín thu hoạch vào mùa thu.

Mô tả về cây: Cây Vitex là loại cây thân gỗ nhỏ, phát triển với chiều cao từ 1-5 mét. Lá mọc đối, thường có 5 lá chét không đều, lá chét ở giữa to nhất. Hoa của cây vitex có màu tím nhạt, mọc thành cụm hình chùy, hoa thường ở ngọn cành ít khi ở nách lá, dài 10-20 cm, phân nhánh đối nhau. Cây đòi hỏi đầy đủ ánh nắng mặt trời hoặc bóng râm một phần cùng với đất thoát nước tốt được tìm thấy nhiều trên bờ biển phía nam của Long Island và Nantucket trên bờ biển Đông của Bắc Mỹ và ở phía tây nam nước Anh.

Thành phần hóa học:  Tinh dầu, Alkaloids, Flavonoids, Iridois.

Từ hàng nghìn năm nay, cây vitex đã được sử dụng đề điều trị các vấn đề liên quan đến kinh nguyệt và sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Ngày nay, người ta đã nghiên cứu và phát hiện ra rằng, quả cây vitex còn có tác dụng lớn trong việc làm giảm các triệu chứng tâm lý ở phụ nữ trong thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh.

Cơ chế tác dụng của cây Trinh nữ Châu Âu (Vitex)

Cơ chế tác động thông qua thụ thể dopaminergic tại não bộ

Hoạt động của hệ Dopaminergic tại não bộ được thấy là bị giảm một cách điển hình ở phụ nữ hậu mãn kinh nhiều hơn ở phụ nữ tiền mãn kinh. Hoạt động của hệ dopaminergic giảm cũng liên quan đến nhiều triệu chứng về mặt tâm lý.

Thành phần diterpen trong quả Vitex làm tăng hoạt động của hệ dopaminergic, do đó giúp kiểm soát tâm trạng, cảm xúc và điều hòa thân nhiệt. Đồng thời cũng gây ức chế sản xuất và tiết prolactin.

Nhiều triệu chứng tiền mãn kinh bị trầm trọng lên là do chứng tăng prolactin tiềm tàng, vì vậy tác dụng làm giảm prolactin của Vitex có thể giúp làm giảm mức độ nặng của các triệu chứng.

Cơ chế kích thích thụ thể Opioid

Hệ opioid đóng vai trò thiết yếu trong điều hòa tâm trạng, sự ngon miệng và hoạt động của trục dưới đồi – tuyến yên (HPA). Hoạt động của opioid nội sinh và lượng endorphin thường giảm quanh thời kỳ mãn kinh, vì vậy bằng việc tăng endorphin thông qua kích thích opioid của Vitex giúp cải thiện tâm trạng và bình ổn cảm xúc, giảm đau đầu và cả cơn bốc hỏa.

Cơ chế tác động thông qua Melatonin

Giảm tiết melatonin có liên quan với sự phát triển của mãn kinh và các triệu chứng của nó, như là các triệu chứng trầm trọng về vận mạch và tâm trạng nhưng mạnh nhất là liên quan tới giấc ngủ. Quả Vitex cho thấy tác dụng làm tăng tiết melatonin phụ thuộc liều do vậy giúp tăng hiệu quả cải thiện các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh.

Bằng chứng về mức độ an toàn

Cho tới nay, người ta không thấy có lo ngại nào về độ an toàn liên quan tới quả Vitex. Các tác dụng phụ ghi nhận là hiếm và thường nhẹ.

Tóm lại,Vitex có sự phối hợp đặc biệt và độc nhất các hợp chất có hoạt tính giúp điều hòa hoạt động nội tiết thần kinh. Đặc biệt các vai trò trong hệ dopaminergic và opioid trung ương làm cho Vitex trở thành một lựa chọn điều trị đáng giá để làm giảm các triệu chứng về mặt tâm lý của tiền mãn kinh và mãn kinh.

Ở Anh, một điều tra 276 người hành nghề về dược liệu thấy rằng hầu hết họ (86,3%) kê dịch chiết quả Vitex để điều trị các triệu chứng mãn kinh.

Hình ảnh quả cây Vitex

Thành phần của quả Vitex

Quả Vitex Agnus-Castus (chasteberry) được biết đến với các thành phần:

• Các tinh dầu (cineol)
• Iridoid glycoside
• Flavonoid
• Diterpenoid.
• Axit linoleic được tách ra từ quả và được nhận biết như một hợp chất estrogen.

Tác dụng của quả Vitex cho đến nay y học đã chứng minh rằng quả Vitex với sự kết hợp và hiệp đồng của các thành phần đã giúp điều hòa lượng hormone sinh dục, tác dụng hỗ trợ điều trị thời kỳ tiền kinh nguyệt và mãn kinh của phụ nữ.

Các nghiên cứu về tác dụng quả Vitex

Khoa Sản và Phụ khoa, Bệnh viện Trường đại học tổng hợp Y Bắc kinh, Trường đại học tổng hợp Y Bắc kinh, Hội Y khoa Trung quốc, Bắc kinh, Nước Cộng hoà Nhân dân Trung hoa đã tiến hành nghiên cứu đánh giá “Điều trị hội chứng tiền kinh nguyệt từ trung bình tới nặng bằng Vitex agnus castus (BNO 1095) ở phụ nữ Trung Quốc”. Kết quả cho thấy: Chiết xuất Vitex agnus castus BNO 1095 cho thấy có hiệu quả trong việc điều trị hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) từ trung bình tới nặng ở phụ nữ Trung quốc, đặc biệt là các triệu chứng về phản ứng phụ và tình trạng giữ nước. Kết quả cũng cho thấy Vitex là loại thảo dược thuốc an toàn, có khả năng dung nạp tốt và hiệu quả trong việc điều trị cho phụ nữ Trung quốc bị hội chứng tiền kinh nguyệt từ nhẹ đến nặng.

Một nghiên cứu khác tại Anh cho thấy trong 276 người hành nghề về dược liệu thấy rằng hầu hết họ (238/276 chiếm 86,3%) kê dịch chiết quả Vitex để điều trị các triệu chứng mãn kinh. Vai trò dược lý của nó đối với hoạt động của hệ dopaminergic, ái lực với thụ thể opioid và tiết melatonin chứng minh vai trò của Qủa Vitex trong việc làm giảm các triệu chứng của mãn kinh.

Và một nghiên cứu khảo sát điều tra của H-Regulator cho thấy trên 77 phụ nữ quanh mãn kinh uống PM H-Regulator trong vòng 3 tháng, 90% được ghi nhận là giảm đáng kể các triệu chứng về thể chất và xúc cảm, như là cơn bốc hỏa, khô đau âm đạo, mệt mỏi và dễ cáu giận.

Các cơ chế hoạt động của thành phần quả Vitex

Có một số cơ chế được phát hiện giải thích một số tác dụng dược lý của chasteberry, nhưng về sự đa dạng và kết hợp với nhau của các thành phần hoạt tính, thì sẽ cần thêm thời gian để hiểu rõ lợi ích điều trị của chasteberry. Các Diterpene trong chasteberry được gọi là các kích thích thụ thể D2 có thể khởi đầu các đáp ứng của hệ dopaminergic để ức chế sự sản xuất và tiết quá mức prolactin. Điều này đặc biệt có ích trong trường hợp bị prolactin máu cao là một yếu tố gây rối loạn sự rụng trứng và chu kỳ kinh nguyệt không đều. Prolactin máu cao cũng gây ra giảm lượng progesterone và estrogen vì vậy bổ sung chasteberry có thể làm tăng lượng progesterone và estrogen đồng thời làm giảm prolactin. Điều quan trọng là chasteberry cho thấy có thể không ảnh hưởng tới lượng prolactin khi lượng prolactin ở mức bình thường và thậm chí nó cũng được biết là thúc đẩy tiết sữa do làm tăng prolactin khi sử dụng trong thời kỳ cho con bú. Điều này nhấn mạnh chasteberry là một chất cân bằng hoặc điều hòa hormone về mức bình thường hơn là có các cơ chế đặc hiệu chỉ làm tăng hoặc làm giảm lượng hormone.

Cơ chế tác động thông qua thụ thể dopaminergic tại não bộ

Các Diterpene trong chasteberry được gọi là các kích thích thụ thể D2 có thể khởi đầu các đáp ứng của hệ dopaminergic để ức chế sự sản xuất và tiết quá mức prolactin. Điều này đặc biệt có ích trong trường hợp bị prolactin máu cao là một yếu tố gây rối loạn sự rụng trứng và chu kỳ kinh nguyệt không đều. Prolactin máu cao cũng gây ra giảm lượng progesterone và estrogen vì vậy bổ sung chasteberry có thể làm tăng lượng progesterone và estrogen đồng thời làm giảm prolactin.

Thành phần diterpen trong quả Vitex làm tăng hoạt động của hệ dopaminergic, do đó giúp kiểm soát tâm trạng, cảm xúc và điều hòa thân nhiệt. Đồng thời cũng gây ức chế sản xuất và tiết prolactin.

Nhiều triệu chứng tiền mãn kinh bị trầm trọng lên là do chứng tăng prolactin tiềm tàng, vì vậy tác dụng làm giảm prolactin của Vitex có thể giúp làm giảm mức độ nặng của các triệu chứng.

Cơ chế kích thích thụ thể Opioid

Flavonoid apigenin của chasteberry có ái lực gắn kết chọn lọc với thụ thể phụ β-estrogen (ERβ), trong khi đó casticin và các thành phần khác, là các chất kích thích các thụ thể μ- và δ-opioid. Nhờ hoạt hóa hệ opioid, chasteberry có các tác dụng giảm đau và điều hòa khả năng chịu đựng cũng như là sản xuất và giải phóng β-endorphin.

Hệ opioid đóng vai trò thiết yếu trong điều hòa tâm trạng, sự ngon miệng và hoạt động của trục dưới đồi – tuyến yên (HPA). Hoạt động của opioid nội sinh và lượng endorphin thường giảm quanh thời kỳ mãn kinh, vì vậy bằng việc tăng endorphin thông qua kích thích opioid của Vitex giúp cải thiện tâm trạng và bình ổn cảm xúc, giảm đau đầu và cả cơn bốc hỏa.

Vai trò bổ sung này cho thấy chasteberry có thể có tác dụng điều trị đối với một số triệu chứng của tiền mãn kinh và mãn kinh như thế nào.

Cơ chế tác động thông qua Melatonin

Giảm tiết melatonin có liên quan với sự phát triển của mãn kinh và các triệu chứng của nó, như là các triệu chứng trầm trọng về vận mạch và tâm trạng nhưng mạnh nhất là liên quan tới giấc ngủ. Qủa Vitex cho thấy tác dụng làm tăng tiết melatonin phụ thuộc liều do vậy giúp tăng hiệu quả cải thiện các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh.

H-Regulator với thành phần cao quả khô Vitex

Vitex có sự phối hợp đặc biệt và độc nhất các hợp chất có hoạt tính giúp điều hòa hoạt động nội tiết thần kinh. Đặc biệt các vai trò trong hệ dopaminergic và opioid trung ương làm cho Vitex trở thành một lựa chọn điều trị đáng giá để làm giảm các triệu chứng về mặt tâm lý của tiền mãn kinh và mãn kinh.

PM H-Regulator là một công thức đặc biệt cung cấp isoflavone đậu nành 80 mg (glycine max seed) và dịch chiết Vitex 200 mg giúp cải thiện các triệu chứng của thời kỳ quanh mãn kinh (bốc hỏa, khô âm đạo, dễ cáu kỉnh, trầm cảm, đau đầu, mất ngủ…); ngăn ngừa biến chứng của tiền mãn kinh, mãn kinh như bảo vệ tim mạch, ngăn ngừa loãng xương giúp xương chắc khỏe.

Một trong những vai trò chủ chốt của estrogen là điều hòa các chất dẫn truyền thần kinh (ví dụ: dopamine, acetylcholine, serotonin, noradrenaline) và các chất liên quan (ví dụ: melatonin và β-endorphin). Sự dao động và ngừng tiết estrogen làm thay đổi chức năng của cơ chế nội tiết-thần kinh dẫn đến các triệu chứng về mặt tâm lý cũng như các triệu chứng về thể chất. Hoạt động của  dopamine, melatonin và hệ Opioid trung ương có liên quan đến nhiều triệu chứng của thời kỳ tiền kinh nguyệt, tiền mãn kinh và mãn kinh bao gồm trầm cảm, lo âu, thay đổi tâm trạng, cảm xúc thất thường; rối loạn giấc ngủ, vận mạch, nhức và đau; giữ nước.

Cây Vitex là một lựa chọn điều trị hiệu quả đối với các triệu chứng tiền kinh nguyệt và mãn kinh, đặc biệt làm giảm các triệu chứng về tâm lý thông qua cơ chế điều hòa độc đáo bằng cách tác động qua lại của estrogen với cơ chế nội tiết-thần kinh. Để hiểu rõ về lợi ích của cây Vitex, ta cùng tìm hiểu một số nét về đặc điểm lịch sử phát triển và tác dụng của cây Vitex.

Cây Vitex (Vitex agnus-castus)

Cây Vitex có tên khoa học là Vitex agnus-castus (họ Lamiaceae – Bạc hà) hay còn gọi là cây Trinh nữ.

Đặc điểm thực vật

Quả của cây Vitex

Cây Vitex mọc ở vùng Địa Trung Hải và Tây Á. Ngày nay Vitex được trồng ở vùng cận nhiệt đới trên thế giới và du nhập đến nhiều khu vực. Cây được trồng bằng hạt giống vào mùa xuân. Quả chín thu hoạch vào mùa thu. Cây thường cao từ 2.7 tới 5m, cá biệt có cây cao tới hơn 7m. Quả tròn có đường kính 3-5mm.

Thành phần chính trong các bộ phận của cây Vitex là Tinh dầu, Alkaloids, Flavonoids, Iridois.

Truyền thống sử dụng

Thời cổ đại, cây Vitex rất thông dụng, được mô tả trong anh hùng ca Iliad thời Homer vào thế kỷ VI TCN, là biểu tượng của lòng trinh bạch tránh được tội lỗi. Như tên cây “Trinh nữ” đã ám chỉ, người ta cho rằng nó được dùng để giảm khát vọng tình dục. Vitex được sử dụng từ hàng nghìn năm trước bởi những phụ nữ có những vấn đề về kinh nguyệt

Trong số những tác giả từ thời Ai Cập cổ và La Mã, cây Vitex vẫn được ghi chép lại với tác dụng điều trị các bệnh lý của phụ nữ, nhà tự nhiên học đầu tiên của La Mã đã viết “Loại cây này giúp cải thiện điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và giảm triệu chứng trong thời gian kinh nguyệt của phụ nữ. Nó cũng kích thích tiết thêm nhiều sữa …”

Hoa, lá, quả và toàn cây Vitex được sử dụng trong truyền thống của người Ai Cập, La Mã trong các lễ hội như biểu tượng của sự sinh sôi, hôn nhân, sự trong trắng.

Thế kỷ 20

Sự quan tâm tới cây Vitex được hâm nóng lên từ năm 1938, khi nhà khoa học người Đức là Gerhard Madaus tiến hành nghiên cứu về tác dụng sinh học của các bộ phận của cây Vitex. Ông thấy rằng dịch chiết của lá, quả và vỏ thân cây có tác dụng làm chậm quá trình động dục của chuột cái mà không gây ảnh hưởng tới khả năng sinh sản, trong đó dịch chiết quả có hiệu quả mạnh nhất.

Hormone của tuyến yên điều hòa chức năng tử cung ảnh hưởng với chu kỳ kinh nguyệt, thụ thai và các quá trình khác của người phụ nữ. Dịch chiết quả Vitex tác động tới điều tiết hormone của tuyến yên, giúp điều hòa hu kỳ kinh nguyệt. Nó cũng kích thích sản xuất hormone tạo sữa và ức chế các loại hormone làm giảm lượng sữa. Một thử nghiệm lâm sàng tiến hành năm 1954 trên 1,000 người mẹ cho con bú cho thấy quả Vitex có tác dụng kích thích sữa tốt hơn Vitamin B1.

Cây Vitex ngày nay

Các nghiên cứu tại Đức và nhiều nước khác trong suốt hơn 50 năm qua đã nhấn mạnh lợi ích của cây Vitex trong điều trị các bệnh liên quan tới hormone phụ nữ như hội chứng tiền kinh nguyệt, tiền mãn kinh và mãn kinh. Phần lớn các nghiên cứu sử dụng dịch chiết quả Vitex

Nhờ sự tiến bộ của khoa học, người ta đã xác định được các thành phần chính của dịch chiết quả Vitex gồm flavonoid, tinh dầu, iridoid glycoside và diterpene.Tác dụng dược lý của Vitex có được là do sự kết hợp và hiệp đồng tác dụng của các thành phần này giúp điều hòa lượng hormone đặc biệt hữu ích cho thời kỳ tiền kinh nguyệt và mãn kinh.

Tác dụng của dịch chiết quả Vitex liên quan tới 3 cơ chế tác động chính sau:

• Cơ chế tác động thông qua thụ thể dopaminergic

Diterpene trong quả Vitex kích thích thụ thể D2 làm tăng hoạt động của hệ dopaminergic. Sự hoạt hóa của các thụ thể này ức chế sự sản xuất và tiết quá mức prolactin.Tình trạng thừa prolactin là yếu tố phổ biến làm giảm lượng estrogen và progesterone do vậy kiểm soát lượng prolactin làm cho cơ thể có khả năng tăng lượng progesterone và estrogen về mức bình thường. Tăng hoạt động của hệ dopaminergic cũng giúp kiểm soát thân nhiệt và cảm xúc, vì vậy có thể làm giảm các cơn bốc hỏa và các triệu chứng về mặt tâm lý do tình trạng thiếu hụt hoặc tăng estrogen.

Dịch chiết quả Vitex tương tác với các thụ thể Dopaminergic-2 tại não bộ

• Cơ chế kích thích thụ thể opioid

Thành phần Flavonoid (chủ yếu là casticin) trong quả Vitex kích thích thụ thể μ- và δ-opioid,  điều hòa hệ opioid để làm giảm đau và điều hòa khả năng chịu đựng. Do làm tăng hoạt động của hệ opioid , quả Vitex có thể làm tăng tổng hợp và giải phóng β-endorphin và điều hòa hoạt động của hệ noradrenergic. β-endorphin giúp điều hòa chu kỳ kinh nguyệt thông qua ức chế giải phóng hormone gonadotropin (GnRH) ở vùng dưới đồi và hormone kích thích hoàng thể hoá và kích thích nang trứng ở thùy trước tuyến yên để điều hòa lượng estrogen và progesterone cũng như điều hòa thân nhiệt . Hơn nữa, hệ opioate đóng vai trò thiết yếu trong việc điều hòa tâm trạng, sự ngon miệng và hoạt động của hệ trục dưới đồi-tuyến yên-tuyến thượng thận (HPA). Cơ chế này giúp làm giảm các triệu chứng của hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) và mãn kinh gồm cả cơn bốc hỏa, thay đổi tâm trạng, đau nửa đầu (migraine) và giữ nước.

• Cơ chế tác động thông qua melatonin

Giảm tiết melatonin có liên quan tới các triệu chứng về tâm trạng, giấc ngủ và vận mạch của thời kỳ mãn kinh. Qủa Vitex cũng cho thấy tác dụng phụ thuộc liều làm tăng tiết melatonin do vậy giúp tăng hiệu quả cải thiện các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh.

Tuy nhiên người ta vẫn chưa biết rõ liệu đó là kết quả gián tiếp của Vitex trong việc điều hòa lượng progesterone & estrogen hay là có cơ chế tác dụng trực tiếp.

Bằng chứng lâm sàng

Tác dụng của dịch chiết Qủa Vitex trên  Hội chứng tiền kinh nguyệt & chu kỳ không đều

Một phân tích gộp dựa trên  8 nghiên cứu lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng [11] cho thấy Quả Vitex có tác dụng làm chu kỳ kinh nguyệt trở về bình thường ,  giảm các triệu chứng tiền kinh nguyệt (PMS) và các rối loạn về tâm lý của thời kỳ tiền kinh nguyệt (PMDD) ở 7 trong số 8 nghiên cứu so với nhóm đối chứng tương ứng của các nghiên cứu đó. Trung bình có 67% các trường hợp có chu kỳ kinh nguyệt không đều trở về bình thường và các triệu chứng giảm trong khoảng từ 25-50%. Một số các triệu chứng về tâm lý được thấy cải thiện mạnh nhất là: thay đổi tâm trạng, trầm cảm, dễ cáu giận, lo âu, giận dữ, khóc vô cớ và mất ngủ (Hình 1)

Hình 1: Bổ sung dịch chiết quả Vitex làm giảm các triệu chứng về tâm ký nhiều hơn đáng kể so với giả dược

Một nghiên cứu ngẫu nhiên, mù đôi có đối chứng cho thấy Qủa Vitex ưu việt hơn đáng kể so với giả dược và làm giảm nhiều triệu chứng PMS ở phụ nữ bị PMS mức độ từ vừa đến nặng (n=67; Xem Hình 2). Kết quả này cũng lặp lại ở một nghiên cứu đa trung tâm quy mô lớn hơn (n=217). Một nghiên cứu lâm sàng so sánh dịch chiết Qủa Vitex với Fluoxetine, kết quả cho thấy Qủa Vitex có tác dụng như  Fluoxetine (chất ức chế tái hấp thu Serotonin) làm giảm các triệu chứng về thể chất và tâm lý của PMDD. Một nghiên cứu khác dùng cao Qủa Vitex liều 20mg/ngày tính theo casticin (tương đương lượng cao khô 200mg) có hiệu quả giống như dùng Qủa Vitex liều 30mg/ngày và có hiệu quả hơn mức liều 8mg/ngày và giả dược trong việc cải thiện điểm số cho tất cả các triệu chứng PMS. Kết quả này cho thấy liều 20mg cao Qủa Vitex một ngày (tương đương lượng cao khô 200mg) là mức liều lý tưởng làm giảm các triệu chứng của PMS.

Trong một nghiên cứu ngẫu nhiên mù đôi có đối chứng giả dược, bổ sung dịch chiết Qủa Vitex được thấy làm giảm đáng kể một số triệu chứng của PMS nhiều hơn so với giả dược ở phụ nữ bị PMS mức độ vừa đến nặng.

Tác dụng của dịch chiết quả Vitex trên  các triệu chứng tiền mãn kinh, mãn kinh

Qủa Vitex  thường được sử dụng trong điều trị các triệu chứng mãn kinh. Trong một cuộc điều tra 276 nhà dược liệu tại Anh, 86,3% (238/276) ghi nhận họ kê Chasteberry để điều trị các triệu chứng mãn kinh gồm cả các cơn bốc hỏa và ra mồ hôi vào ban đêm [16]. Vai trò dược lý của nó đối với hoạt động của hệ dopaminergic, ái lực với thụ thể opioid và tiết melatonin chứng minh vai trò của Qủa Vitex trong việc làm giảm các triệu chứng của mãn kinh. Qủa Vitex cũng được sử dụng phổ biến kết hợp với các dược liệu khác để điều trị mãn kinh. Bổ sung các tinh dầu trong Vitex được thấy là có tác dụng với các triệu chứng của mãn kinh gồm cả các triệu chứng về tâm trạng, vận mạch,niệu sinh dục và giấc ngủ [16].

Bằng chứng về mức độ an toàn:

Từ các nghiên cứu lâm sàng hiện tại, các nghiên cứu theo dõi sau khi lưu hành, các cuộc điều tra hoặc ghi nhận tự giác, người ta không thấy có lo ngại nào về độ an toàn liên quan tới quả Vitex. Không có tác dụng phụ nào liên quan tới quả Vitex và các tác dụng phụ được ghi nhận là hiếm, nhẹ và giống như nhóm giả dược.

Mặc dù chưa có báo cáo về tương tác thuốc, các thử nghiệm trên động vật cho thấy dịch chiết Vitex có khả năng tương tác với thuốc phong bế Dopamine. Dịch chiết Vitex cũng không nên sử dụng cho phụ nữ đang mang thai.

KẾT LUẬN

Hiện nay xu hướng sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc từ thiên nhiên đang định hướng nghiên cứu cho các nhà khoa học, bác sỹ và dược sỹ tăng cường tìm hiểu và phát triển nhiều giải pháp tự nhiên có lợi cho sức khỏe. Trong đó, cây Vitex đang ngày càng trở nên phổ biến trên toàn thế giới với ứng dụng trong các bệnh phụ nữ thường gặp nhất và chắc chắn sẽ còn nhiều nghiên cứu nữa cần tiến hành để khẳng định thêm về hiệu quả điều trị bệnh của loại cây này. Cơ quan quản lý Dược ở Đức (German Commission E) cho phép sử dụng cây Vitex và các sản phẩm từ Vitex để điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, giảm đau tức ngực, và hội chứng tiền kinh nguyệt.

Tiến sĩ, Bác sỹ David Cannata

Phụ trách khoa Sinh lý bệnh & Sinh học – Trường Đại Học Deakin, Australia

Theo một kết quả nghiên cứu vào năm 2004 trên 7.545 phụ nữ Việt Nam ở độ tuổi mãn kinh, có tới 70,5% có triệu chứng trầm cảm; 56,9% có triệu chứng dễ cáu gắt; gần 50% mất ngủ; 56,9% có triệu chứng đau đầu.

Tác dụng hữu ích của Vitex cho thời kỳ tiền kinh nguyệt và mãn kinh

Cây Vitex (tên khoa học là Vitex agnus-castus, Chasteberry hay cây trinh nữ) có nguồn gốc ở vùng Địa Trung Hải và Trung Á. Vitex được sử dụng từ hàng nghìn năm nay để điều trị các vấn đề về kinh nguyệt và sinh sản của phụ nữ.

Gần đây, nhờ các nghiên cứu sử dụng dịch chiết quả Vitex điều trị các triệu chứng của mãn kinh khiến cho cây thuốc này nhanh chóng trở thành một lựa chọn điều trị phổ biến ở các nước phương Tây, nhất là ở Mỹ, Châu Âu và Anh.

Cây Vitex có tác dụng điều hòa lượng hormone, giúp cải thiện tâm trạng và bình ổn cảm xúc, giảm đau đầu và cả cơn bốc hỏa cho phụ nữ tiền mãn kinh và mãn kinh.

Thành phần chính của dịch chiết quả Vitex gồm flavonoid, iridoid glycoside, tinh dầu và các diterpene. Tác dụng hữu ích của Vitex cho thời kỳ tiền kinh nguyệt và mãn kinh là do sự kết hợp và hiệp đồng của các thành phần này giúp điều hòa lượng hormone.

Tại sao Vitex lại trở nên phổ biến như một lựa chọn điều trị các triệu chứng mãn kinh?

Câu trả lời chính là ở các cơ chế tác dụng như sau:

Cơ chế tác động thông qua thụ thể dopaminergic tại não bộ

Hoạt động của hệ Dopaminergic tại não bộ được thấy là bị giảm một cách điển hình ở phụ nữ hậu mãn kinh nhiều hơn ở phụ nữ tiền mãn kinh. Hoạt động của hệ dopaminergic giảm cũng liên quan đến nhiều triệu chứng về mặt tâm lý.

Thành phần diterpen trong quả Vitex làm tăng hoạt động của hệ dopaminergic, do đó giúp kiểm soát tâm trạng, cảm xúc và điều hòa thân nhiệt. Đồng thời cũng gây ức chế sản xuất và tiết prolactin.

Nhiều triệu chứng tiền mãn kinh bị trầm trọng lên là do chứng tăng prolactin tiềm tàng, vì vậy tác dụng làm giảm prolactin của Vitex có thể giúp làm giảm mức độ nặng của các triệu chứng.

Cơ chế kích thích thụ thể Opioid

Hệ opioid đóng vai trò thiết yếu trong điều hòa tâm trạng, sự ngon miệng và hoạt động của trục dưới đồi – tuyến yên (HPA). Hoạt động của opioid nội sinh và lượng endorphin thường giảm quanh thời kỳ mãn kinh, vì vậy bằng việc tăng endorphin thông qua kích thích opioid của Vitex giúp cải thiện tâm trạng và bình ổn cảm xúc, giảm đau đầu và cả cơn bốc hỏa.

Cơ chế tác động thông qua Melatonin

Giảm tiết melatonin có liên quan với sự phát triển của mãn kinh và các triệu chứng của nó, như là các triệu chứng trầm trọng về vận mạch và tâm trạng nhưng mạnh nhất là liên quan tới giấc ngủ. Qủa Vitex cho thấy tác dụng làm tăng tiết melatonin phụ thuộc liều do vậy giúp tăng hiệu quả cải thiện các triệu chứng của thời kỳ mãn kinh.

Bằng chứng về mức độ an toàn

Cho tới nay, người ta không thấy có lo ngại nào về độ an toàn liên quan tới quả Vitex. Các tác dụng phụ ghi nhận là hiếm và thường nhẹ.

Tóm lại, Vitex có sự phối hợp đặc biệt và độc nhất các hợp chất có hoạt tính giúp điều hòa hoạt động nội tiết thần kinh. Đặc biệt các vai trò trong hệ dopaminergic và opioid trung ương làm cho Vitex trở thành một lựa chọn điều trị đáng giá để làm giảm các triệu chứng về mặt tâm lý của tiền mãn kinh và mãn kinh.

Ở Anh, một điều tra 276 người hành nghề về dược liệu thấy rằng hầu hết họ (86,3%) kê dịch chiết quả Vitex để điều trị các triệu chứng mãn kinh

• Tại sao sử dụng Vitex? Vitex tác động một cách hiệu quả đối với nhiều triệu chứng không mong muốn liên quan đến hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS), kinh nguyệt và mãn kinh nhờ làm giảm mức độ nặng của các triệu chứng này.
• Tại sao sử dụng isoflavone đậu nành? Isoflavones đậu nành nhằm vào nguyên nhân gốc rễ gây ra các triệu chứng không mong muốn của kinh nguyệt và các triệu chứng liên quan tới mãn kinh ngăn chặn sự xuất hiện của chúng.

Chasteberry (Vitex Agnus-Castus) tác dụng như thế nào?

Nhiều nghiên cứu lâm sàng mù đôi ngẫu nhiên có đối chứng giả dược cho thấy sử dụng 20mg Vitex mỗi ngày có thể giúp làm giảm các triệu chứng liên quan tới hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS), kinh nguyệt và mãn kinh

Cương đau ngực

Các nghiên cứu lâm sàng được thực hiện bởi Loch et al và Schellenberg thấy rằng khi dùng liều 20mg Vitex mỗi ngày cho phụ nữ trong thời gian hơn 3 tháng, thì triệu chứng cương đau ngực ở họ trong thời gian này giảm rõ rệt.

Nghiên cứu về hoạt hóa receptor trong ống nghiệm được thực hiện bởi Milewicz và cộng sự là lời giải thích rõ ràng cho kết quả của nghiên cứu trên đây. Vitex đã được khẳng định chắc chắn bởi Milewicz là có tác dụng đồng vận thụ thể Dopamin D2, mà sự hoạt hóa này làm giảm tiết prolactin và làm giảm cương ngực. Vì vậy Vitex được xem như là một chất có tác dụng làm giảm cương đau ngực phổ biến liên quan tới prolactin tiết ra trong kỳ kinh nguyệt.

Bất thường chu kỳ kinh nguyệt

Các kết quả nghiên cứu lâm sàng được công bố bởi Roemheld-Hamm vào năm 2005 ghi nhận rằng 20mg Vitex mỗi ngày làm giảm đáng kể sự xuất hiện các bất thường về kinh nguyệt như là đau bụng kinh, vô kinh và kinh nguyệt không đều đối với hầu hết phụ nữ trong nhóm nghiên cứu. Việc tái lập chu kỳ kinh nguyệt bình thường ở những phụ nữ này cho thấy Vitex có thể làm cân bằng chu trình nội tiết không thể thiếu đối với kinh nguyệt.

Đau liên quan với tiền kinh nguyệt (PMS) và kinh nguyệt

Cơ sở dược lý minh chứng cho tác dụng giảm đau của Vitex lần đầu tiên được chứng minh bởi Webster và cộng sự vào năm 2006. Khi thực hiện các nghiên cứu định lượng một loạt các gắn kết receptor và chức năng của nó, phát hiện thấy Vitex có ái lực gắn kết đáng kể đối với thụ cảm thể m -opioid điều chỉnh sự tiết của hormon giảm đau opioid. Webster cũng thấy là Vitex có thể hoạt hóa thụ thể m -opioid trong lúc gắn kết, vì vậy kích thích tiết opiate và làm giảm đau.

Những phụ nữ có triệu chứng đau gắn liền với chu kỳ kinh nguyệt và mãn kinh có thể được giảm đau từ Vitex chứa trong H-Regulator.

Cáu giận, Thay đổi tâm trạng, trầm cảm, Đau đầu

Trong một nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn ở 1,634 bệnh nhân, Loch và cộng sự nhận thấy 93% phụ nữ sử dụng 20mg Vitex mỗi ngày có cải thiện đáng kể ở các chỉ số trên đây. Phát hiện này còn được chứng minh thêm bởi nghiên cứu ngẫu nhiên có đối chứng giả dược thực hiện bởi Schellenberg, trong 52% phụ nữ uống chasteberry cảm thấy hội chứng tiền kinh nguyệt (PMS) và triệu chứng dễ cáu kỉnh, giận dữ, thay đổi tâm trạng và đau đầu liên quan tới kinh nguyệt của họ giảm nhiều hơn 50% (p<0.001) trong hơn 3 chu kỳ.

Thêm nữa, các nghiên cứu trên đây đều chỉ ra rằng Vitex có độc tính thấp, vì vậy Vitex là một sự lựa chọn cả về tính an toàn và hiệu quả.

Isoflavones có tác dụng như thế nào?

Thành phần isoflavone đậu nành trong PM H-Regulator bao gồm sự kết hợp của daidzein, genistein và glycitein. Mỗi thành phần Isoflavone trong số này đều có đặc tính của phytoestrogen, có nghĩa là chúng có thể hoạt hóa thụ cảm thể estrgen trong nhân (tên là ER-β) áp đặt sự đáp ứng sao chép và phiên mã giống như tác dụng bởi estrogen.

Tác dụng trên các triệu chứng về vận mạch

Các nghiên cứu lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng giả dược được tiến hành bởi Faure và cộng sự  cho thấy 65.8% phụ nữ được điều trị với 70mg chiết xuất isoflavone mỗi ngày thấy tỷ lệ các triệu chứng bốc hỏa và toát mồ hôi của họ giảm hơn 50% (p < 0.005) trong hơn 16 tuần điều trị. Kết quả này được chứng thực trong các phát hiện của Nahas và cộng sự, cho thấy trị số trung bình mỗi ngày của cơn bốc hỏa giảm từ 9.6 đến 3.1 (p<0.001) sau hơn 10 tháng nghiên cứu ở nhóm phụ nữ mãn kinh được điều trị bằng 100mg chiết xuất isoflavone mỗi ngày. Thêm nữa, những phụ nữ này còn thấy giảm 69.9% (p<0.001) trị số trung bình về mức độ nặng của các cơn bốc hỏa của họ.

Cải thiện mật độ khoáng hóa xương

Xem xét một số nghiên cứu cho thấy việc bổ sung 80-90mg soy isoflavone mỗi ngày làm tăng đáng kể mật độ khoáng hóa xương và làm chậm sự mất xương do mãn kinh. Đáng chú ý nhất là một phân tích tổng hợp của Ma và cộng sự cung cấp chứng cứ thống kê là sử dụng 80-90mg chiết xuất isoflavone mỗi ngày có tác dụng đảo ngược sự mất xương do mãn kinh, tác dụng đồng vận thụ thể estrogen thúc đẩy sự tạo thành các tế bào tạo xương và ức chế tạo thành các tế bào hủy xương. Vì vậy isoflavone đậu nành có thể làm giảm đáng kể nguy cơ bị loãng xương sau mãn kinh.

Tác dụng bảo vệ tim

Isoflavones đậu nành được cho là có tác dụng bảo vệ tim một phần gián tiếp do sự ngăn chặn ảnh hưởng oxy hóa của lipoprotein tỉ trọng thấp (LDL) mang lại tác dụng chống oxy hóa của nó. Ý kiến này được củng cố thêm trong nghiên cứu bởi Tikkanen và cộng sự, trong đó LDL được phân tách từ máu sau khi dùng isoflavone đậu nành hàng ngày cho thấy giảm độ nhậy đối với oxy hóa, mà có thể cho rằng có lợi ích lâu dài đối với tim mạch theo suy luận logic

Tại sao lại dùng 20mg Chasteberry và 80mg Isoflavones đậu nành?

Trong khi phần lớn các nghiên cứu về chasteberry đều dùng 20mg chiết xuất một ngày, thì liều dùng của Isoflavones lại có một phạm vi rất rộng, các nghiên cứu được tham khảo trong tài liệu này đã tán thành liều dùng của Isoflavone lên tới 100mg một ngày.

Vậy tại sao lại dùng 80mg isoflavones một ngày cho H-Regulator? Lượng Isoflavones có trong PM H-Regulator được quyết định sau khi xem xét cẩn thận một số vấn đề, bao gồm tính hiệu quả, liều tấn công và độ an toàn.

Dựa trên nghiên cứu về dược lý đã được công bố thì có thể kết luận rằng 80mg Soy isoflavones sẽ giải quyết được tận gốc nguyên nhân của các triệu chứng vận mạch mãn kinh như toát mồ hôi và nóng bừng.

• 50mg isoflavones một ngày được cho thấy làm giảm mức độ nghiêm trọng và sự tái diễn các triệu chứng mãn kinh như nóng bừng và đổ mồ hôi so với khi dùng giả dược. Tuy nhiên, khi nghiên cứu cho thấy rằng isoflavones đậu nành có thể bắt đầu có tác dụng trong vòng 2 tuần, sự khác nhau tổng thể trong triệu chứng giữa các nhóm dùng thuốc và nhóm chứng chỉ được thấy rõ sau 2 tuần và 6 tuần. Khi tới sau 12 tuần thì thấy rõ ràng (p=0.08) là hiệu quả do dùng isoflavones với liều 50mg là không đáng kể so với nhóm chứng, vì vậy sau 12 tuần thì không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa 2 nhóm này nữa.
• 40mg và 60mg một ngày cho thấy các triệu chứng này được cải thiện với tỉ lệ khoảng 51% (đáng kể) đối với các nhóm dùng thuốc vào tuần thứ 12.
• 70mg isoflavones một ngày đem lại kết quả đáng kể về mặt lâm sàng với tỉ lệ trung bình là 51% giảm nóng bừng vào tuần thứ 8, trong khi đó Nahas lại chỉ ra rằng liều 100mg một ngày chỉ đem lại kết quả hơn một chút sau 10 tháng (tỉ lệ giảm mức độ nóng bừng là 69.9% so với nhóm chứng là 33.7%)
• Đối với sức khỏe của xương: 80.4mg isoflavones làm giảm sự mất xương ở vùng xương sống thắt lưng ở những phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh thiếu estrogen, mà có thể bị mất 2-3% xương một năm
• Tác dụng làm giảm cholesterol toàn phần , triglyceride máu của isoflavone đậu nành cũng chỉ được ghi nhận ở mức liều ³ 80 mg/ngày.

Tập hợp các kết quả này cho thấy lựa chọn liều 80mg isoflavones đậu nành một ngày vì :

• Là mức độ điều trị hiệu quả của H-Regulator trong giai đoạn điều trị ban đầu (có mối liên hệ phụ thuộc liều đối với liều dưới 80mg).
• Không có bằng chứng cho thấy với isoflavone liều cao hơn, như 100mg sẽ có tác dụng nhiều hơn đối với sức khỏe (không có quan hệ phụ thuộc liều). Hơn nữa các liều lớn hơn 100mg có thể đem lại một số rủi ro về sức khỏe chưa được biết đến cho bệnh nhân. Cho tới khi thông tin này được biết đến, thì cần thận trọng trong việc cung cấp isoflavones [ 15 ] và liều lớn hơn 100mg isoflavones một ngày có thể được xem như là một cách tiếp cận thiếu trách nhiệm trong điều trị

Tóm lại 80mg Isoflavones /ngày là mức hiệu quả nhất cả về mặt kinh tế, và độ an toàn đã được xác nhận bởi các nghiên cứu khoa học về tác dụng của H-Regulator đối với cả thời kỳ mãn kinh và sức khỏe của xương.

Lựa chọn isoflavone đậu nành như thế nào?

Ngoài nồng độ isoflavones, còn cần phải xem xét nồng độ của các thành phần hoạt chất như daidzein và genistein. Williamson-Hughes và cộng sự đã xem xét các nghiên cứu đã được công bố trong đó sử dụng các chất bổ sung đặc trưng có chứa isoflavone để xác định xem liệu các tác dụng đã được ghi nhận có phải là do sự khác nhau trong thành phần của isoflavone gây ra hay không. Trong các nghiên cứu đã được công bố người ta đã kết luận rằng các sản phẩm có chứa nhiều hơn 15mg genistein đã làm giảm đáng kể nóng bừng. Tuy nhiên trong 6 nghiên cứu sử dụng ít hơn 15mg, thì chỉ có 1 nghiên cứu báo cáo giảm đáng kể các triệu chứng. Vì vậy, việc giảm cơn bốc hỏa có liên quan tới hàm lượng genistein, không phải tổng lượng isoflavones trong liều điều trị.

Nguồn tham khảo:

• 1. Loch, E.G., H. Selle, and N. Boblitz, Treatment of premenstrual syndrome with a phytopharmaceutical formulation containing Vitex agnus castus. J Womens Health Gend Based Med, 2000. 9 (3): p. 315-20.
• 2 . Schellenberg, R., Treatment for the premenstrual syndrome with agnus castus fruit extract: prospective, randomised, placebo controlled study. BMJ, 2001. 322 (7279): p. 134-7.
• 3. Milewicz, A., et al., [Vitex agnus castus extract in the treatment of luteal phase defects due to latent hyperprolactinemia. Results of a randomized placebo-controlled double-blind study]. Arzneimittelforschung, 1993. 43 (7): p. 752-6.
• 4. Roemheld-Hamm, B., Chasteberry. Am Fam Physician, 2005. 72 (5): p. 821-4.
• 5. Webster, D.E., et al., Activation of the mu-opiate receptor by Vitex agnus-castus methanol extracts: implication for its use in PMS. J Ethnopharmacol, 2006. 106 (2): p. 216-21.
• 6. Faure, E.D., P. Chantre, and P. Mares, Effects of a standardized soy extract on hot flushes: a multicenter, double-blind, randomized, placebo-controlled study. Menopause, 2002. 9 (5): p. 329-34.
• 7. Nahas, E.A., et al., Efficacy and safety of a soy isoflavone extract in postmenopausal women: a randomized, double-blind, and placebo-controlled study. Maturitas, 2007. 58 (3): p. 249-58.
• 8. Poulsen, R.C. and M.C. Kruger, Soy phytoestrogens: impact on postmenopausal bone loss and mechanisms of action. Nutr Rev, 2008. 66 (7): p. 359-74.
• 9.. Ma, D.F., et al., Soy isoflavone intake increases bone mineral density in the spine of menopausal women: meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr, 2008. 27 (1): p. 57-64.
• 10. Turner, R., et al., Effect of circulating forms of soy isoflavones on the oxidation of low density lipoprotein. Free Radic Res, 2004. 38 (2): p. 209-16.
• 11. Tikkanen, M.J., et al., Effect of soybean phytoestrogen intake on low density lipoprotein oxidation resistance. Proc Natl Acad Sci U S A, 1998. 95 (6): p. 3106-10.
• 12. Upmalis, D.H., et al., Vasomotor symptom relief by soy isoflavone extract tablets in postmenopausal women: a multicenter, double-blind, randomized, placebo-controlled study. Menopause, 2000. 7 (4): p. 236-42.
• 13. Khaodhiar, L., et al., Daidzein-rich isoflavone aglycones are potentially effective in reducing hot flashes in menopausal women. Menopause, 2008. 15 (