Isoflavone đậu nành là gì? Tác dụng của Isoflavone với phụ nữ tiền mãn kinh, mãn kinh

1. Isoflavone là gì?

Isoflavone là một một phytoestrogen (estrogen nguồn gốc thực vật) được tìm thấy nhiều nhất trong đậu nành và các loại cây họ đậu. Ba dạng isoflavone chính trong đậu nành là genistein, daidzein và glycitein.

Ở người, một phần daidzein có thể được chuyển thành equol — một chuyển hóa được cho là có hoạt tính mạnh hơn trên một số thụ thể estrogen ở người (khả năng tạo equol khác nhau giữa các cá thể và dân tộc). MDPI+1

2. Isoflavone có “giống estrogen” không — cơ chế hoạt động

Isoflavone là phytoestrogen: cấu trúc của chúng cho phép gắn với thụ thể estrogen (ER). Tuy nhiên:

• Isoflavone ưa gắn với ERβ (estrogen receptor beta) hơn ERα; hai thụ thể này phân bố khác nhau trong cơ thể và có tác động sinh học khác nhau. Do vậy isoflavone KHÔNG hoạt động như estrogen nội sinh hay liệu pháp thay thế hormone (HRT).

• Mặt khác, Isoflavone không làm tăng nồng độ estrogen đơn thuần, mà hoạt động như chất điều hòa tự nhiên, giúp cân bằng estrogen trong cơ thể.

• Ngoài tác động yếu trên thụ thể estrogen, isoflavone (đặc biệt genistein) còn có một số tác dụng khác: chống oxy hóa, điều hòa tín hiệu tế bào, ảnh hưởng đến enzyme (ví dụ một số enzyme chuyển hoá) — những tác dụng này góp phần giải thích lợi ích lâm sàng đa chiều của isoflavone. MDPI+1

Tác dụng của Isoflavone trong các vấn đề tiền mãn kinh / mãn kinh — bằng chứng khoa học

1) Giảm bốc hỏa

• Một số meta-analysis và thử nghiệm ngẫu nhiên cho thấy isoflavone (liều thường ~40–80 mg aglycone/ngày) có thể giảm tần suất và mức độ bốc hỏa so với placebo, mặc dù hiệu quả thay đổi và không phải nghiên cứu nào cũng cho kết quả thống nhất. 
• Hiệu quả thường rõ hơn ở phụ nữ có bốc hỏa nặng và ở những người tiêu thụ đậu nành thường xuyên/đã có chế độ ăn nhiều đậu nành. PMC+1

2) Hỗ trợ xương (giảm mất xương sau mãn kinh)

• Nhiều phân tích tổng hợp cho thấy isoflavone, đặc biệt genistein hoặc dạng chuẩn hoá, giúp làm chậm giảm mật độ xương (BMD) ở cột sống và/hoặc cổ xương đùi trong các thử nghiệm 6–24 tháng; mức tăng nhỏ nhưng có ý nghĩa thống kê (ví dụ tăng BMD cột sống ~2% trong một số meta-analyses). 
• Tác dụng tốt hơn khi dùng liều đủ (thí nghiệm khác nhau báo 50–150 mg/ngày aglycone equivalents) và khi thử nghiệm kéo dài. PubMed+1

3) Mạch máu, lipid máu và tim mạch

• • Các nghiên cứu cho thấy isoflavone có thể cải thiện một số chỉ số mỡ máu (giảm LDL, cải thiện HDL nhẹ) và có tác động thuận lợi lên một vài tiêu chí chức năng nội mô (độ đàn hồi mạch). Tuy nhiên bằng chứng còn không đồng nhất; isoflavone nên được xem như một phần của thay đổi lối sống lành mạnh chứ không thay thế thuốc điều trị tim mạch khi cần. MDPI
    

4) Tâm trạng, giấc ngủ, da và các triệu chứng khác

• Một số báo cáo quan sát và thử nghiệm nhỏ ghi nhận cải thiện nhẹ về tâm trạng, lo âu, mất ngủ và một số triệu chứng da (độ ẩm, sạm), khả năng là do sự tương tác phức tạp giữa estrogenic nhẹ, tác dụng chống oxy hóa và điều hoà thần kinh. Nhưng bằng chứng ở đây còn hạn chế và cần thử nghiệm chất lượng cao hơn. PMC

Độ an toàn 

• EFSA (cơ quan an toàn thực phẩm Châu Âu)  đã xem xét chuyên sâu (2015) và kết luận không có bằng chứng mạnh chứng minh isoflavone từ thực phẩm bổ sung làm tăng nguy cơ ung thư vú, thay đổi mật độ tuyến vú, hay làm tăng chỉ dấu phân bố tế bào (Ki-67) ở phụ nữ tiền/mãn kinh; nói cách khác: dữ liệu không chỉ ra rủi ro rõ ràng ở các mục tiêu đó, nhưng EFSA cũng nhấn mạnh cần theo dõi thêm và đánh giá trên từng nhóm (ví dụ bệnh nhân ung thư phụ thuộc hormone). European Food Safety Authority+1

• Các phân tích dịch tễ học (đặc biệt ở dân số châu Á có tiêu thụ đậu nành cao từ nhỏ) thậm chí gợi ý mối tương quan đảo chiều — tiêu thụ đậu nành có thể liên quan tới giảm nguy cơ ung thư vú và/hoặc giảm tỉ lệ tái phát sau chẩn đoán (bằng chứng ngày càng tích cực). Điều này giúp xua tan nỗi lo “đậu nành gây ung thư vú” cho phần lớn phụ nữ, nhưng bệnh nhân đang hoặc đã từng mắc ung thư vú cần tham khảo ý kiến chuyên gia. PMC+1

• Tác dụng phụ thường nhẹ: rối loạn tiêu hóa, đầy hơi, thay đổi kinh nguyệt nhỏ, đôi khi phản ứng da; hiếm gặp tác dụng toàn thân nặng.
  

Ai nên dùng — và ai cần thận trọng?

Có thể cân nhắc dùng isoflavone nếu Phụ nữ muốn cải thiện các triệu chứng khó chịu tuổi tiền mãn kinh hoặc mãn kinh:

1.  Bốc hỏa, nóng bừng, đổ mồ hôi ban đêm bắt đầu xuất hiện
2.  Giảm ham muốn, khô âm đạo, đau khi quan hệ
3.  Dễ cáu gắt, rối loạn cảm xúc, stress
4.  Mất ngủ, trằn trọc, thức giấc ban đêm do mãn kinh
5.  Da khô – sạm – mất đàn hồi
6.  Phụ nữ loãng xương hoặc có nguy cơ cao (sau 45–55 tuổi)
7.  Đau khớp, thoái hóa khớp nhẹ sau mãn kinh, Thích hợp dùng kèm Ca + Vitamin D + tập luyện

Cần thận trọng / hỏi ý kiến bác sĩ nếu:

• Phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú: Vì chưa có đủ dữ liệu an toàn cho nhóm này, nên không khuyến khích dùng isoflavone trong giai đoạn thai kỳ hoặc nuôi con bằng sữa mẹ.
• Người dị ứng với isoflavone đậu nành.
• Đang dùng thuốc tránh thai dạng uống ( chứa estrogen và/ hoặc progesterone)
• Đang dùng liệu pháp thay thế hormon
• < 18 tuổi
• Đang dùng các sản phẩm bổ sung khác có chứa isoflavone đậu nành

Tổng kết:

• Isoflavone đậu nành là phytoestrogen có cơ chế gắn với thụ thể estrogen (ưu tiên ERβ), có thêm tác dụng chống oxy hóa và điều hoà tế bào.
  
• Bằng chứng khoa học cho thấy isoflavone có lợi trong việc giảm bốc hỏa và giúp giảm mất xương sau mãn kinh; tác dụng lên tim mạch và tâm trạng có xu hướng tích cực nhưng chưa đồng nhất. PMC+2PubMed+2
• Độ an toàn tổng thể tốt theo các đánh giá lớn (EFSA), không có bằng chứng thuyết phục rằng isoflavone từ thực phẩm/bổ sung làm tăng nguy cơ ung thư vú ở phụ nữ mãn kinh; nhưng cá thể có bệnh lý cần tham khảo chuyên gia. European Food Safety Authority+1

Tài liệu tham khảo

• EFSA (2015). Safety of isoflavones from food supplements in menopausal women (Scientific Opinion). European Food Safety Authority
• Khapre S. et al. (2022). The Impact of Soy Isoflavone Supplementation on … (systematic review). PMC
• Taku K. et al. (2010). Effect of soy isoflavone extract supplements on bone mineral density (meta-analysis). PubMed
• Barańska A. et al. (2022). Role of Soy Isoflavones in Prevention of Bone Loss (review & meta-analysis). MDPI
• Yang J. et al. (2023). Isoflavone Consumption and Risk of Breast Cancer (meta-analysis). PMC